Ipan ti̱ltiꞌtájto̱l kijliáj “gramática” iga kua̱ꞌ titajtowaj awel petz nijnijiga yawij tajto̱lmej. Yawi en orden. Wa̱n tájto̱l no̱ kipiá ita̱tajkolka yej kijliáj “morfemas”. Tikijtowaj: Se̱ ta̱gaꞌ, iwá̱n aki̱sa siga tikijtowaj: Ta̱gaꞌ se̱. Ipan tomelaꞌtájto̱l tajto̱lmej yawij en orden, achto mayawi tájto̱l se̱, después mayawi ta̱gaꞌ. Ki̱sa siga tikijtowaj Se̱ weyi ta̱gaꞌ, e' pan tiltiꞌtájto̱l má̱j mokaki seꞌ orden; "Un hombre grande". Siga onoꞌ miaꞌ ta̱gaꞌ wel tikitjtowaj ta̱gamej o tajta̱ga'. E' pan tiltiꞌtájto̱l petz kijtowaj hombres kua̱ꞌ ayéj se̱san. Ijkó̱n tikmati iga sejsé̱ idioma kipiá igrama̱tikajyo. Ipan tájto̱l ta̱gamej in tájkol “mej” ayéj tájto̱l, kijliáj morfema. Iní̱n morfema “mej” te̱matiltiá iga ayéj se̱san.
No̱ pan la gramática tikitaj ken titajtowaj kua̱ꞌ móchija tejté̱ o kua̱ꞌ mochi̱was, iwá̱n kuajkuántasoꞌ má̱j. Ipan iní̱n igramaticajyo tomelaꞌtájto̱l wel timomachtiá miaꞌ yej ni-alí̱n atikejla̱mikij kua̱ꞌ nemi titajtowaj.
Tomelaꞌtájto̱l kipiá nawi vocal iga ateyi vocal “u”. No̱ onoꞌ voca̱lmej yej kiweyaka̱na ina̱wati̱lka, ijkí̱n ne̱si: (A̱ a̱, E̱ e̱, I̱ i̱, O̱ o̱). No̱ onoꞌ seꞌ letra, inó̱n yej kijliáj saltillo, se̱ ken kuatzi̱n (ꞌ). Siga timomachti̱jneki kén mo-ijkuilowa tomelaꞌtájto̱l, wel tikita nij ka̱n Plácido mitzmachtiá.
